Giúp con giải quyết vấn đề – Cha mẹ nên bắt đầu từ đâu?
Một buổi chiều, bé hí hoáy xếp cầu Lego. Nhưng mỗi lần thêm một mảnh, cầu lại đổ. Chỉ vài phút sau, con cáu kỉnh, ném đồ chơi rồi bật khóc. Với người lớn, đó chỉ là chuyện nhỏ – nhưng với trẻ, đó là cả một “bài toán” chưa lời giải.
Điều con cần lúc này không phải là người lớn làm thay, mà là người đồng hành – để giúp con học cách bình tĩnh, suy nghĩ và tự mình tháo gỡ. Bởi giải quyết vấn đề không phải khả năng bẩm sinh, mà là kỹ năng cần được rèn luyện từng ngày – bắt đầu từ chính những tình huống tưởng chừng đơn giản như vậy. Vậy kỹ năng giải quyết vấn đề thật sự là gì và cha mẹ cần bắt đầu hành trình này như thế nào?
Khả năng giải quyết vấn đề là gì?
Về bản chất, kỹ năng giải quyết vấn đề (problem-solving skills) là khả năng nhận diện một tình huống khó khăn và tìm cách xử lý hợp lý – Không né tránh, không phản ứng bốc đồng và không lệ thuộc hoàn toàn vào người khác.
Như khi đồ chơi bị hỏng, thay vì tức giận ném đi, trẻ biết dừng lại để nhờ ba mẹ sửa. Khi bị bạn lấy mất món đồ đang chơi, con biết nói “Mình chưa chơi xong, bạn đợi một chút nhé” thay vì đánh bạn hay òa lên khóc.
Nghe có vẻ nhỏ nhặt, nhưng chính cách trẻ phản ứng với những chuyện “rất nhỏ” đó sẽ định hình cách con đối diện với những vấn đề “rất lớn” sau này.
Vì sao trẻ nhỏ cần rèn kỹ năng giải quyết vấn đề từ sớm?
Trong thế giới ngày càng phức tạp, việc dạy trẻ tự giải quyết vấn đề là một trong những năng lực thiết yếu cha mẹ không thể bỏ qua. Kỹ năng này không chỉ giúp trẻ xoay xở khi rơi vào tình huống khó xử, mà còn hình thành những phẩm chất cốt lõi:
-
Giúp con bình tĩnh hơn khi gặp khó khăn: Khi con biết rằng “vấn đề là để giải quyết”, không phải để sợ hãi, con sẽ không dễ mất kiểm soát khi mọi chuyện không như ý.
-
Tăng khả năng độc lập: Trẻ không còn lệ thuộc vào việc người lớn “làm giùm”, mà bắt đầu tin tưởng rằng mình có thể “làm được”.
-
Tự tin hơn trong việc ra quyết định: Khi được thử – sai – rút kinh nghiệm, con sẽ dần dám tự mình đưa ra quyết định thay vì chờ đợi người khác chọn giúp.
-
Quản lý cảm xúc tốt hơn: Bằng việc phân tích tình huống thay vì phản ứng bốc đồng, trẻ sẽ bớt khóc, bớt giận, và biết cách điều chỉnh cảm xúc trong giao tiếp.
Nhiều phụ huynh nghĩ rằng "trẻ nhỏ thì có vấn đề gì để giải quyết?", nhưng thực tế, vấn đề với trẻ không nhất thiết là chuyện lớn lao. Đó có thể là việc làm bài tập sai nhưng không hiểu vì sao bị trừ điểm hay bị đổ thức ăn ra bàn và không biết nên lau hay gọi mẹ. Mỗi “khủng hoảng nhỏ” như vậy đều là cơ hội để con học cách đối mặt, phân tích và đưa ra giải pháp – thay vì chờ người lớn ra tay giúp.
Dấu hiệu cho thấy trẻ chưa biết cách gỡ rối vấn đề
Những hành động nhỏ đôi khi các cha mẹ không chú ý đến cũng là một biểu hiện cho thấy trẻ chưa biết làm thế nào để xử lý tình huống mình đang gặp phải. Có thể cha mẹ từng chứng kiến những biểu hiện như:
-
Tránh né khi gặp tình huống khó: “Con không biết”, “Con chịu thua”.
-
Phụ thuộc vào người lớn: gặp chuyện gì cũng hỏi “Mẹ làm sao đây?”.
-
Phản ứng tiêu cực: khóc lóc, đổ lỗi, tức giận, đập phá.
Những phản ứng này không phải vì con “hư” mà đơn giản vì con chưa có kỹ năng, chưa từng được học cách suy nghĩ, phân tích và đưa ra lựa chọn. Điều cha mẹ cần không phải là mắng con, mà là đồng hành để con học được cách tự “xoay xở”.
Dạy con phương pháp giải quyết vấn đề - Nên bắt đầu từ đâu?
Các nhà tâm lý học đã nghiên cứu nhiều phương pháp để trẻ học cách tư duy hiệu quả, trong đó có thể kể đến.
Phương pháp Think Aloud (Tư duy thành lời)
Cha mẹ nói to quá trình suy nghĩ của mình khi gặp vấn đề. Cách này giúp trẻ hiểu rằng người lớn đôi khi mắc phải sai lầm, nhưng quan trọng là từ đó chúng ta biết cách điều chỉnh và sửa sai.
Ví dụ: “Ồ, bánh bị cháy rồi. Mẹ sẽ thử giảm nhiệt độ, rồi canh giờ sát hơn. Chắc lần sau sẽ ổn hơn.”
Cách này giúp trẻ hiểu rằng người lớn cũng sai – nhưng quan trọng là họ suy nghĩ để điều chỉnh.
Emotion Coaching – Dạy con nhận diện cảm xúc
Theo nhà tâm lý John Gottman (1997), khi trẻ được thừa nhận cảm xúc và dẫn dắt cách xử lý, trẻ sẽ bình tĩnh hơn và dễ đưa ra giải pháp phù hợp.
Ví dụ: Khi con tức giận vì bị bạn lấy đồ chơi, cha mẹ có thể nói:“Con đang rất tức giận vì bị lấy đồ, đúng không? Giận là bình thường. Mình thử nói với bạn rằng con không thích bị lấy đồ nhé.”
Mô hình 5 bước của D’Zurilla & Goldfried
Mô hình của D'Zurilla & Goldfried (1971) - Nhà Tâm lý học lâm sàng và hành vi, cho thấy trẻ có thể rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề khi áp dụng 5 bước: Xác định vấn đề → Tìm giải pháp khả thi → Đánh giá lựa chọn → Chọn một giải pháp → Đánh giá và rút kinh nghiệm. Đây là mô hình nền tảng được ứng dụng trong nhiều chương trình giáo dục cảm xúc – xã hội cho trẻ phổ biến hiện nay.
Ví dụ: Con xếp mãi không xong cây cầu Lego. Cha mẹ cùng con phân tích: “Có thể cầu yếu vì thiếu trụ đỡ. Mình thử thêm trụ hoặc xếp từ hai đầu vào giữa xem sao?”
Tóm lại, việc rèn luyện kỹ năng cho bé còn là cả một quá trình, vì vậy cần có sự đồng hành, kiên nhẫn và điều chỉnh cách hướng dẫn sao cho phù hợp với độ tuổi và tính cách của mỗi bé. Bắt đầu từ những bước đơn giản, cha mẹ có thể tham khảo quy trình với 3 bước chi tiết giúp trẻ tự xử lý vấn đề.
Gợi ý 3 bước cùng con rèn luyện khả năng giải quyết các vấn đề
Không cần học thuật hay giáo trình quá phức tạp, cha mẹ có thể bắt đầu hướng dẫn phương pháp giải quyết vấn đề cho con vô cùng đơn giản với 3 bước sau đây.
Bước 1: Bình tĩnh quan sát – Không phản ứng vội vàng
Thay vì can thiệp ngay khi con gặp khó, hãy đợi. Đôi khi sự im lặng của cha mẹ chính là khoảng thời gian để con tập tự suy nghĩ. Dù con có rơi nước mắt, quăng đồ, bạn vẫn có thể nói: “Con đang thấy bối rối à? Mình nghĩ thử cách khác nhé.”
Bước 2: Gợi mở thay vì chỉ dẫn
Tránh nói "Phải làm thế này!" mà thay vào đó cha mẹ có thể hỏi:
-
“Con nghĩ còn cách nào khác không?”“Con nghĩ còn cách nào khác không?”
-
“Nếu thử lại từ đầu, con sẽ làm gì trước?”
Cũng là câu hỏi, những thay đổi nho nhỏ và chi tiết hơn, dẫn dắt con phát triển tư duy độc lập.
Bước 3: Làm gương khi gặp khó khăn
Cha mẹ cũng có thể kể về chính mình: “Hồi nhỏ bố làm bài sai, bị cô mắng. Nhưng sau đó bố học cách hỏi lại, không ngại nữa.”
Thông qua câu chuyện của cha mẹ, trẻ có thể học tập và rút kinh nghiệm từ cha mẹ. Khi cha mẹ dũng cảm đối diện với khó khăn, con sẽ học cách kiên cường hơn từ đó.
Giúp con trưởng thành từ những bài toán nhỏ – Chuẩn bị cho những chặng đường lớn
Giúp trẻ biết cách giải quyết vấn đề là trao cho con một công cụ tinh thần mạnh mẽ để sống vững vàng trong thế giới đầy biến động.
Nhưng hành trang để trưởng thành không chỉ dừng lại ở kỹ năng. Đó còn là một nền tảng tài chính vững chắc, là niềm tin rằng cha mẹ đã chuẩn bị sẵn cho con một điểm tựa, dù con đi đâu cũng có thể vững vàng.
PRU-Hành Trang Trưởng Thành không chỉ là đơn thuần là sản phẩm bảo hiểm. Đó còn là món quà cha mẹ trao tặng con – thể hiện sự tin tưởng, yêu thương và tầm nhìn dài hạn. Với PRU-Hành Trang Trưởng Thành, con được bảo vệ dài lâu, tích lũy tài chính ổn định, sẵn sàng chinh phục những thách thức trong hành trình trưởng thành.
Rèn luyện cho con kỹ năng giải quyết vấn đề không cần phải là điều lớn lao. Đôi khi chỉ cần cha mẹ lùi lại một chút, đặt niềm tin nhiều hơn vào khả năng của con và đồng hành như một người bạn kiên nhẫn. Nếu có thể, hãy để con bước vào đời với cả kỹ năng và một nền tảng tài chính vững chắc – để mỗi khó khăn chỉ là một bước đệm cho sự trưởng thành.
