
Bảo hiểm xã hội là gì? Phân loại, chế độ và cách tham gia
Nội dung bài viết:
Không chỉ đơn thuần là chính sách hỗ trợ tài chính khi gặp khó khăn, bảo hiểm xã hội (BHXH) còn là giải pháp bền vững giúp người lao động an tâm làm việc và hướng đến tương lai ổn định hơn. Bài viết sau đây sẽ giúp bạn tìm hiểu về khái niệm bảo hiểm xã hội, gồm có những loại nào, quyền lợi đi kèm và cách tham gia ra sao.
Bảo hiểm xã hội là gì?
Điều 3 Khoản 1 Luật Bảo hiểm Bảo hiểm xã hội 2024 (Số 41/2024/QH15) có giải thích rõ BHXH là gì. Cụ thể, BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người tham gia bảo hiểm xã hội khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, khi nghỉ hưu hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội hoặc do ngân sách nhà nước bảo đảm.
>> Xem thêm: Phân biệt bảo hiểm xã hội và bảo hiểm nhân thọ khác nhau như thế nào?
Bảo hiểm xã hội gồm mấy loại?
Hiện có các loại bảo hiểm xã hội bao gồm BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. Cụ thể như sau:
Bảo hiểm xã hội bắt buộc
Tại Điều 3 Khoản 3 Luật BHXH 2024 có quy định về khái niệm BHXH bắt buộc. Đây là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà người lao động, người sử dụng lao động thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc phải tham gia. Hình thức này nhằm đảm bảo quyền lợi lâu dài cho người lao động, đồng thời góp phần ổn định chất lượng cuộc sống cộng đồng.
Bảo hiểm xã hội tự nguyện
Theo Điều 3 Khoản 4 Luật BHXH 2024, BHXH tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà công dân Việt Nam tự nguyện tham gia và được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình. Khác với BHXH bắt buộc, loại hình này phù hợp với người lao động tự do, cá nhân chủ động tham gia nhằm đảm bảo quyền lợi an sinh và tích lũy lương hưu về sau.
>> Xem thêm: Bảo hiểm bắt buộc là gì, gồm các loại nào và những điều cần biết
Ai có thể tham gia bảo hiểm xã hội?
Sau đây là các đối tượng có thể tham gia BHXH tự nguyện và BHXH bắt buộc:
Đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc
Theo quy định tại Khoản 1 Điều 2 Luật BHXH 2024, nhóm đối tượng có thể tham gia BHXH bắt buộc bao gồm:
- Người lao động là công dân Việt Nam:
-
Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động xác định thời hạn từ đủ 1 tháng trở lên. Kể cả hợp đồng có tên gọi khác nhưng có nội dung thể hiện về việc làm có trả công, trả lương và sự quản lý, điều hành, giam1 sát của một bên cũng được tính.
-
Cán bộ, viên chức, công chức.
-
Công nhân và viên chức quốc phòng, công nhân công an, người làm công tác khác trong tổ chức cơ yếu.
-
Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật công an nhân dân; người làm công tác cơ yếu hưởng lương như đối với quân nhân.
-
Hạ sĩ quan, binh sĩ quân đội nhân dân; hạ sĩ quan, chiến sĩ nghĩa vụ công an nhân dân; học viên quân đội, công an, cơ yếu đang theo học được hưởng sinh hoạt phí.
Dân quân thường trực.
-
Người lao động làm việc tại nước ngoài theo hợp đồng quy định tại Luật Người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng. Không bao gồm trường hợp điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác.
-
Vợ/chồng không hưởng lương từ ngân sách nhà nước được cử đi công tác nhiệm kỳ cùng thành viên cơ quan đại diện nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở nước ngoài được hưởng chế độ sinh hoạt phí.
-
Người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, người đại diện phần vốn nhà nước, người đại diện phần vốn của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật; thành viên Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc, Giám đốc, thành viên Ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên và các chức danh quản lý khác được bầu của hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã theo quy định của Luật Hợp tác xã có hưởng tiền lương.
-
Người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, thôn, tổ dân phố.
-
Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động xác định thời hạn từ đủ 1 tháng trở lên (bao gồm cả các hợp đồng có tên gọi khác nhưng có nội dung trả lương và chịu sự quản lý) làm việc không trọn thời gian, có tiền lương trong tháng bằng hoặc nhiều hơn tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc thấp nhất.
-
Chủ hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh tham gia theo quy định của Chính phủ.
-
Người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, người đại diện phần vốn nhà nước, người đại diện phần vốn của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật; thành viên Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc, Giám đốc, thành viên Ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên và các chức danh quản lý khác được bầu của hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã theo quy định của Luật Hợp tác xã không hưởng tiền lương.
- Người lao động Việt Nam làm việc tại nước ngoài:
Người lao động Việt Nam làm việc tại nước ngoài có thể tham gia BHXH nếu làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 12 tháng trở lên với người sử dụng lao động tại Việt Nam. Tuy nhiên, những trường hợp sau đây không phải tham gia BHXH bắt buộc:
-
Người được cử sang làm tại Việt Nam trong nội bộ doanh nghiệp, theo quy định của pháp luật về người lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam
-
Người mà tại thời điểm ký hợp đồng lao động đã đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định tại Khoản 2 Điều 169 Luật Lao động.
-
Trường hợp điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác.
- Người sử dụng lao động:
-
Cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập.
-
Cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp thuộc Quân đội nhân dân, Công an nhân dân và tổ chức cơ yếu.
-
Tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội - nghề nghiệp và tổ chức xã hội khác.
-
Cơ quan, tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam.
-
Doanh nghiệp, tổ hợp tác, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã, hộ kinh doanh.
-
Tổ chức và cá nhân có thuê mướn, sử dụng lao động theo hợp đồng lao động.
Đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện
Quy định tại Khoản 2 Điều 2 Luật BHXH 2024 cũng nêu rõ các đối tượng có thể tham gia BHXH tự nguyện như bên dưới:
-
Công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên, không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc và không đang hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH hoặc trợ cấp hàng tháng.
-
Người lao động đang tạm hoãn hợp đồng lao động hoặc hợp đồng làm việc, trừ trường hợp hai bên có thỏa thuận về việc đóng BHXH bắt buộc trong thời gian này.
Chế độ bảo hiểm xã hội bao gồm những gì?
Để hiểu rõ hơn bảo hiểm xã hội là gì, bạn cần nắm được các chế độ được hưởng trong quá trình làm việc cũng như khi về hưu. Thông tin chi tiết được trình bày dưới đây:
Chế độ ốm đau
Theo quy định tại Điều 25 Luật Bảo hiểm xã hội 2014, người lao động tham gia BHXH bắt buộc sẽ được hưởng chế độ ốm đau khi có vấn đề sức khỏe và trường hợp phải chăm sóc con dưới 7 tuổi ốm đau. Lúc này, người lao động sẽ được nghỉ làm và khoản trợ cấp theo quy định của BHXH.
>> Xem thêm: Con nằm viện bố mẹ được hưởng bảo hiểm không? Quyền lợi thế nào?
Chế độ thai sản
Chế độ thai sản là một trong những quyền lợi của bảo hiểm xã hội giúp lao động nam và nữ được hỗ trợ về tài chính và thời gian nghỉ việc khi khám thai, sinh con, nhận con nuôi. Hình thức hỗ trợ này cũng được áp dụng cho các trường hợp như sẩy thai, nạo hút thai, thai chết lưu, phá thai bệnh lý, thực hiện các biện pháp tránh thai.
Theo quy định hưởng thai sản mới nhất áp dụng từ 1/7/2025, người lao động tham gia BHXH tự nguyện từ đủ 6 tháng trở lên trong 12 tháng (bao gồm cả vợ và chồng) trước khi sinh con hoặc nhận con nuôi được hưởng trợ cấp 1 lần với mức 2.000.000 VNĐ/con. Trường hợp người mẹ qua đời sau sinh, khoản trợ cấp này sẽ được chuyển cho người cha hoặc người trực tiếp nuôi dưỡng.
>> Xem thêm: Cách tính tiền bảo hiểm thai sản để đảm bảo quyền lợi khi sinh con
Chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp
Chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp của BHXH là một hình thức hỗ trợ tài chính cho người lao động khi gặp các tai nạn liên quan đến quá trình làm việc. Theo Luật An toàn, vệ sinh lao động, người lao động tham gia BHXH bắt buộc bị tai nạn lao động hoặc mắc bệnh nghề nghiệp được hưởng quyền lợi như bên dưới:
-
Trợ cấp 1 lần hoặc hàng tháng.
-
Hỗ trợ chi phí mua phương tiện hỗ trợ sinh hoạt, dụng cụ chỉnh hình.
-
Trợ cấp phục vụ.
-
Trợ cấp một lần khi mất.
-
Trợ cấp dưỡng sức, phục hồi sức khỏe sau điều trị tai nạn, bệnh nghề nghiệp.
-
Hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp khi quay lại làm việc.
Chế độ hưu trí
Người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và bắt buộc đủ tuổi và đóng đủ thời gian quy định được hưởng chế độ hưu trí. Theo Luật BHXH 2024 sửa đổi áp dụng từ 1/7/2025, độ tuổi hưởng lương hưu được xác định là 61 tuổi 3 tháng với lao động nam và 56 tuổi 8 tháng với lao động nữ. Tuy nhiên, bạn cần lưu ý độ tuổi này sẽ không cố định mà sẽ tăng thêm 3 tháng/năm đối với lao động nam và 4 tháng/năm đối với lao động nữ.
Đồng thời, người lao động chỉ cần đóng BHXH đủ tối thiểu 15 năm trước khi nghỉ hưu thì sẽ được hưởng chế độ hưu trí. Mức hưởng cũng có một số điểm thay đổi như sau:
-
Nữ: 45%.
-
Nam: 40% nếu đóng đủ 15 năm đến dưới 20 năm, 45% với trường hợp tham gia đủ 20 năm.
Với đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trước ngày 1/1/2021 và đóng đủ 20 năm thì có thể lựa chọn nhận lương hưu sớm hơn - 60 tuổi với nam và 55 tuổi với nữ.
>> Xem thêm: Điều kiện hưởng lương hưu theo chính sách BHXH mới nhất
Chế độ tử tuất
Chế độ tử tuất cũng là một trong những quyền lợi bảo hiểm xã hội mang đến cho người lao động và thân nhân. Theo đó, khi người tham gia BHXH bắt buộc hoặc BHXH tự nguyện qua đời, thân nhân sẽ được hưởng trợ cấp mai táng và trợ cấp tử tuất 1 lần hoặc hằng tháng theo quy định. Chế độ này không chỉ giúp giảm bớt gánh nặng tài chính cho gia đình người mất mà còn thể hiện tính nhân văn, tinh thần chia sẻ rủi ro mà chính sách BHXH hướng tới.
Bảng tóm tắt quyền lợi bảo hiểm xã hội áp dụng từ 01/07/2025
Chế độ |
Bảo hiểm xã hội bắt buộc |
Bảo hiểm xã hội tự nguyện |
Ốm đau |
✅ |
❌ |
Thai sản |
✅ |
✅ |
Tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp |
✅ |
❌ |
Hưu trí |
✅ |
✅ |
Tử tuất |
✅ |
✅ |
Nghĩa vụ và quyền lợi khi tham gia bảo hiểm xã hội
Khi tìm hiểu BHXH là gì, bên cạnh việc nắm bắt các chế độ được hưởng, người lao động cũng cần hiểu rõ nghĩa vụ phải thực hiện và quyền lợi chính đáng trong suốt quá trình tham gia. Nội dung sau đây sẽ giúp bạn hình dung đầy đủ và cụ thể hơn về 2 yếu tố quan trọng này:
Nghĩa vụ
Khoản 1 Điều 11 Luật BHXH 2024 nêu rõ về các nghĩa vụ mà người tham gia BHXH phải tuân thủ như:
-
Đóng BHXH theo quy định.
-
Theo dõi việc thực hiện trách nhiệm đóng BHXH của bản thân.
-
Đảm bảo kê khai thông tin đăng ký tham gia BHXH chính xác, trung thực và đầy đủ theo đúng quy định.
Quyền lợi
Căn cứ Điều 12 Luật BHXH 2024, người lao động được hưởng các quyền lợi khi đóng bảo hiểm xã hội bao gồm:
-
Từ chối thực hiện yêu cầu không đúng quy định của Luật BHXH.
-
Được tạm dừng tham gia BHXH bắt buộc theo quy định tại Điều 37 Luật BHXH 2024.
-
Được cơ quan BHXH hướng dẫn trình tự, thủ tục thực hiện BHXH.
-
Được tuyên truyền, phổ biến về chính sách, pháp luật về BHXH.
-
Có quyền khiếu nại, tố cáo và khởi kiện về BHXH theo đúng quy định của pháp luật.
>> Thông tin thêm: Khám phá 7 quyền lợi khi tham gia bảo hiểm nhân thọ
Mức đóng bảo hiểm xã hội mới nhất là bao nhiêu?
Điểm 2.6 Khoản 2 Điều 6 Quy trình ban hành kèm theo Quyết định 595/QĐ-BHXH 2027, mức tiền lương đóng BHXH tối thiểu không thấp hơn mức lương tối thiểu vùng tại thời điểm đóng. Quy định này áp dụng đối với người lao động làm công việc hoặc giữ chức danh đơn giản nhất trong điều kiện lao động bình thường. Theo đó, Nghị định 74/2024/NĐ-CP có nêu rõ mức lương tối thiểu vùng năm 2025 như bảng sau:
Vùng |
Vùng Mức lương tối thiểu tháng (Đơn vị: đồng/tháng) |
Vùng I |
4.960.000 |
Vùng II |
4.410.000 |
Vùng III |
3.860.000 |
Vùng IV |
3.450.000 |
Với trường hợp tham gia BHXH tự nguyện, Khoản 1 Điều 36 Luật BHXH 2024 quy định người tham gia đóng 22% mức thu nhập làm căn cứ đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Nhà nước có thể hỗ trợ một phần mức đóng tùy theo điều kiện kinh tế – xã hội và quy định từng thời kỳ.
Làm thế nào để có thể tham gia bảo hiểm xã hội?
Mỗi loại hình BHXH sẽ có thủ tục tham gia khác nhau. Cụ thể:
Bảo hiểm xã hội bắt buộc
Nếu người lao động đang làm việc theo hợp đồng có thời hạn từ đủ 1 tháng trở lên thì sẽ được công ty đăng ký tham gia BHXH bắt buộc. Lúc này, bạn chỉ cần cung cấp đầy đủ thông tin khi được yêu cầu và kiểm tra, theo dõi việc đóng BHXH để đảm bảo quyền lợi của mình.
Bảo hiểm xã hội tự nguyện
Người dân đủ điều kiện có thể đăng ký tham gia BHXH tự nguyện lần đầu hoặc điều chỉnh mức đóng tại cơ quan BHXH hoặc các điểm/đại lý thu do cơ quan BHXH ủy quyền. Thủ tục cần có các giấy tờ bao gồm:
-
Tờ khai tham gia, điều chỉnh thông tin BHXH, BHYT theo mẫu TK1-TS mới nhất.
-
CMND/CCCD (thẻ cứng hoặc thẻ điện tử).
Tra cứu quá trình tham gia bảo hiểm xã hội như thế nào?
Để theo dõi quá trình tham gia BHXH, bạn thực hiện tra cứu trên ứng dụng VssID theo các bước sau đây
Bước 1: Tải ứng dụng VssID
-
Tải ứng dụng VssID trên App Store hoặc Google Play về điện thoại.
Bước 2: Đăng ký tài khoản trên VssID
-
Mở ứng dụng và chọn “Đăng ký tài khoản”.
-
Nhập đầy đủ thông tin cá nhân theo yêu cầu, bao gồm số sổ BHXH, số CCCD, địa chỉ liên hệ, số điện thoại và email.
-
Gửi yêu cầu và chờ phê duyệt từ cơ quan BHXH.
Bước 3: Đăng nhập và kiểm tra thông tin tham gia BHXH
-
Sau khi được phê duyệt, thực hiện đăng nhập vào ứng dụng.
-
Trên giao diện, chọn “Thông tin BHXH” để xem các thông tin về quá trình tham gia BHXH của mình.
Bước 4: Theo dõi các chế độ BHXH
-
Bên cạnh tra cứu quá trình đóng BHXH, ứng dụng VssID còn cung cấp thông tin về các chế độ của BHXH và quyền lợi bạn được hưởng. Nhờ đó giúp bạn dễ dàng quản lý và theo dõi tình trạng tham gia của mình.
Câu hỏi thường gặp
Bên cạnh băn khoăn bảo hiểm xã hội là gì, các thắc mắc liên quan khác cũng được giải đáp như sau:
Bảo hiểm xã hội có phải là bảo hiểm y tế không?
Không phải, BHXH khác với bảo hiểm y tế (BHYT). Theo Luật bảo hiểm y tế sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật BHYT số 46/2014-QH13, ngày 13/06/2014, sửa đổi, bổ sung khoản 1; bổ sung khoản 7 và khoản 8 Điều 2, BHYT là hình thức bảo hiểm bắt buộc được áp dụng đối với các đối tượng theo quy định của Luật BHYT, để chăm sóc sức khỏe, không vì mục đích lợi nhuận do Nhà nước tổ chức thực hiện .
Tự mua bảo hiểm xã hội được không?
Được, bạn có thể tự mua BHXH tự nguyện. Vậy có thể mua bảo hiểm xã hội ở đâu? Bạn có thể đăng ký tham gia BHXH tự nguyện tại cơ quan BHXH hoặc các điểm/đại lý thu do cơ quan BHXH ủy quyền.
>> Xem thêm: Vì sao đóng bảo hiểm xã hội thôi là chưa đủ?
Bảo hiểm xã hội có tác dụng gì?
Nhiều người băn khoăn đóng bảo hiểm xã hội có lợi ích gì mà được khuyến khích rộng rãi. Tham gia BHXH giúp bạn được hỗ trợ một phần tài chính khi bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, khi nghỉ hưu hoặc tử vong. Nhờ đó góp phần giảm bớt gánh nặng tài chính, hỗ trợ bạn ổn định cuộc sống bền vững hơn.
Ngoài bảo hiểm xã hội thì nên tham gia bảo hiểm gì để gia tăng phạm vi bảo vệ cho bản thân và gia đình?
Bên cạnh BHXH, bạn nên tham gia thêm BHYT để được bảo vệ tốt hơn trước các rủi ro trong cuộc sống. Ngoài ra, bảo hiểm nhân thọ cũng là một giải pháp tối ưu mang đến cho bạn “lá chắn” đáng tin cậy trước những bất trắc khó lường. Điểm nổi bật của hình thức này là tính linh hoạt và chủ động: bạn có thể lựa chọn mức phí, thời gian đóng và quyền lợi phù hợp với nhu cầu cá nhân. Ngoài ra, sản phẩm còn giúp bạn tích lũy tài chính lâu dài để xây dựng nền tài chính vững chắc cho tương lai.
Prudential tự hào với hành trình suốt 30 năm mang đến cho hàng triệu gia đình Việt các giải pháp bảo vệ phù hợp với nhu cầu. Trong đó, chúng tôi hân hạnh giới thiệu đến bạn sản phẩm bảo hiểm liên kết chung PRU-BẢO VỆ TỐI ĐA - Tối đa giá trị bảo vệ trên mỗi đồng phí.
PRU-BẢO VỆ TỐI ĐA là giải pháp bảo vệ đa tầng mang đến cho bạn Quyền lợi Sản Phẩm Bảo Hiểm Chính lên đến 100% Số Tiền Bảo Hiểm + Giá Trị Tài khoản Cơ Bản (*). Nhờ đó giúp bạn và gia đình vững tâm hơn trước các rủi ro lớn như tai nạn, bệnh hiểm nghèo, chi phí điều trị, tử vong hoặc thương tật toàn bộ vĩnh viễn,… Bên cạnh đó, bạn còn có thể lựa chọn đa dạng danh mục Sản Phẩm Bán Cùng với mức chi phí hợp lý để tăng cường bảo vệ cho bản thân và gia đình.
Không chỉ có tính năng bảo vệ, sản phẩm còn tích hợp yếu tố tích lũy bền vững giúp bạn dễ dàng thực hiện các dự định tương lai. Cùng với đó là nhiều quyền lợi hấp dẫn như quyền lợi đáo hạn hợp đồng, thưởng tri ân khách hàng và thưởng duy trì hợp đồng. Đặc biệt, bạn có thể linh hoạt chuyển đổi giữa kế hoạch bảo hiểm cơ bản và nâng cao tùy theo nhu cầu ở từng giai đoạn cuộc đời.
(*) Áp dụng với lựa chọn Kế Hoạch Bảo Hiểm Nâng Cao khi Người được bảo hiểm chính (NĐBH chính) Tử vong hoặc Thương tật toàn bộ vĩnh viễn (TTTBVV).
>> Hãy để Prudential đồng hành cùng bạn chủ động bảo vệ hôm nay để vững tâm hơn cho ngày mai. Liên hệ TẠI ĐÂY để được tư vấn sản phẩm bảo hiểm phù hợp nhất nhé!
Đến đây, chắc hẳn bạn đã nắm rõ hơn bảo hiểm xã hội là gì cùng các thông tin quan trọng liên quan rồi đúng không. Bên cạnh tham gia BHXH, bạn cũng đừng quên trang bị thêm cho mình giải pháp bảo vệ phù hợp và toàn diện để “đón đầu” những rủi ro có thể xảy đến. Đây là bước chuẩn bị không bao giờ thừa, đặc biệt trong bối cảnh cuộc sống ngày càng nhiều biến động và áp lực tài chính gia tăng.
>>> Xem thêm:
